លក្ខខណ្ឌ
ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C និងវីរុស Hep C
តើជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C គឺជាអ្វី?
ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C គឺជាការឆ្លងមេរោគថ្លើម ដែលអាចនាំឱ្យមានការខូចខាតថ្លើមធ្ងន់ធ្ងរ។ វាបណ្តាល
មកពីវីរុសរលាកថ្លើមប្រភេទ C ។ មនុស្សប្រមាណ ៧៥0,000 ៣.៩ នាក់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានជំងឺនេះ។ ប៉ុន្តែវាបង្កឱ្យមានរោគសញ្ញាតិចតួច ដូច្នេះពួកគេភាគច្រើនមិនដឹងទេ។ វីរុសនេះឆ្លងតាមរយៈឈាម ឬវត្ថុរាវរបស់មនុស្សដែលមានជំងឺ។
វីរុសរលាកថ្លើមប្រភេទ C ឬ HCV (Hepatitis C Virus) មានច្រើនទម្រង់។ វីរុសរលាកថ្លើមប្រភេទ C ទូទៅបំផុតនៅសហរដ្ឋអាម៉េរិកគឺប្រភេទទី ១។ មិនមានប្រភេទណាធ្ងន់ធ្ងរជាងប្រភេទណាទេ ប៉ុន្តែពួកវាឆ្លើយតបខុសគ្នាទៅនឹងការព្យាបាល។
ដំណាក់កាលនៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C
វីរុសជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ប៉ះពាល់ដល់មនុស្សតាមរបៀបផ្សេងៗគ្នា និងមានដំណាក់កាលជាច្រើន៖
- រយៈពេលវីរុសសម្ងំក្នុងខ្លួន (Incubation period) ៖ នេះគឺជាពេលវេលារនៃការជួបប្រទះមេរោគដំបូង រហូតដល់ការចាប់ផ្តើមនៃជំងឺ។ វាអាចមានគ្រប់ទីកន្លែងពី ១៤ ទៅ ៨០ ថ្ងៃ ប៉ុន្តែជាមធ្យមគឺ ៤៥ថ្ងៃ។
- ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ស្រួចស្រាវ (Acute hepatitis C) ៖ នេះគឺជាជំងឺរយៈពេលខ្លី ដែលមានរយៈពេល ៦ ខែដំបូងបន្ទាប់ពីវីរុសចូលក្នុងខ្លួនអ្នក។ បន្ទាប់ពីនោះ មនុស្សមួយចំនួនដែលមានវានឹងកម្ចាត់ ឬសម្អាតមេរោគដោយខ្លួនគេ។
- ជំងឺរលាកថ្លើមរ៉ាំរ៉ៃ C (chronic hepatitis C) ៖ ប្រសិនបើរាងកាយរបស់លោកអ្នកមិនអាចសម្អាតវីរុសដោយខ្លួនឯងបានបន្ទាប់ពីរយៈពេល ៦ ខែ វានឹងក្លាយជាការឆ្លងមេរោគរយៈពេលវែង។ នេះអាចនាំឱ្យមានបញ្ហាសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរ ដូចជាមហារីកថ្លើម ឬជំងឺក្រិនថ្លើម។
- ជំងឺក្រិនថ្លើម៖ ជំងឺនេះនាំឱ្យមានការរលាក ដែលយូរ ៗ ទៅវាទៅជំនួសកោសិកាថ្លើមដែលមានសុខភាពល្អរបស់លោកអ្នកដោយជាលិកាសម្លាក។ ជាធម្មតា វាត្រូវការពេលប្រហែល ២០ ទៅ ៣០ ឆ្នាំដើម្បីឱ្យរឿងនេះកើតឡើង វាអាចលឿនជាងនេះប្រសិនបើលោកអ្នកផឹកស្រា ឬមានផ្ទុកមេរោគ HIV។
- មហារីកថ្លើម៖ ជំងឺក្រិនថ្លើមទំនងជាបង្កទៅជាជំងឺមហារីកថ្លើម ។ វេជ្ជបណ្ឌិតនឹងធ្វើឱ្យប្រាកដថា លោកអ្នកបានទទួលការត្រួតពិនិត្យជាប្រចាំ ពីព្រោះជាទូទៅមិនមានរោគសញ្ញាអ្វីនៅដំណាក់កាលដំបូងទេ។
តើរោគសញ្ញានៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C មានអ្វីខ្លះ?
មនុស្សជាច្រើនដែលមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C មិនមានរោគសញ្ញាអ្វីទេ។ ប៉ុន្តែចន្លោះពី ២
សប្តាហ៍ទៅ ៦ ខែបន្ទាប់ពីវីរុសចូលក្នុងចរន្តឈាម លោកអ្នកអាចកត់សម្គាល់បាន៖
- លាមកមានពណ៌ដីឥដ្ឋ
- ទឹកនោមក្រមៅ
- គ្រុន
- អស់កម្លាំង
- ជម្ងឺខាន់លឿង (ជម្ងឺដែលបណ្តាលអោយភ្នែកនិងស្បែកលឿង ក៏ដូចជាទឹកនោមពណ៌ក្រមៅ)
- ឈឺសន្លាក់
- បាត់បង់ចំណង់អាហារ
- ចង់ក្អួត
- ឈឺក្រពះ
- ក្អួត
តើអ្នកឆ្លងជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C យ៉ាងដូចម្តេច?
ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C រាលដាល នៅពេលឈាមឆ្លងវីរុសជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ចូលទៅក្នុងចរន្តឈាមរបស់អ្នក តាមរយៈការប៉ះពាល់ជាមួយឈាម ឬវត្ថុរាវរាងកាយរបស់មនុស្សដែលឆ្លង។
អ្នកអាចប្រឈមនឹងមេរោគពី៖
- ចែករំលែកថ្នាំញៀនចាក់ និងម្ជុល
- ការរួមភេទ ជាពិសេសប្រសិនបើអ្នកមានជំងឺកាមរោគ (sexually transmitted disease) ការឆ្លងមេរោគ HIV ដៃគូរួមភេទច្រើន ឬ ការរួមភេទហិង្សា
- មុតម្ជុលដែលឆ្លងមេរោគ
- កំណើត - ម្តាយអាចបញ្ជូនវាទៅកូន
- ការចែករំលែកសម្ភារផ្ទាល់ខ្លួនដូចជាច្រាសដុសធ្មេញ ផ្លែឡាម និងកន្រ្តៃកាត់ក្រចកដៃ
- សាក់រូប ឬចោះស្បែកដោយប្រើឧបករណ៍មិនស្អាត
លោកអ្នកមិនអាចឆ្លងជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C តាមរយៈ៖
- ការបំបៅកូនដោយទឹកដោះ (លើកលែងតែក្បាលដោះបែក និងហូរឈាម)
- ទំនាក់ទំនងធម្មតា
- ការក្អក
- ការឱប
- ការកាន់ដៃគ្នា
- ការថើប
- មូសខាំ
- ចែករំលែកសម្ភារសំរាប់ហូបអាហារ
- ចែករំលែកអាហារ ឬភេសជ្ជៈ
- កណ្តាស់
សូមអានពត៌មានបន្ថែមអំពីរបៀបដែលជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C រីករាលដាល។
រោគសញ្ញានៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C កម្រិតខ្ពស់
អ្នកអាចសម្គាល់ឃើញរោគសញ្ញាស្រួចស្រាវរួមជាមួយ៖
- ការបង្កើតវត្ថុរាវនៅក្នុងប្រហោងពោះ (ascitesរោគឆ្អល់ពោះ) ឬជើង (edema ការហើមជើង)។
- ក្រួសក្នុងថង់ទឹកប្រមាត់
- ខួរក្បាលរបស់លោកអ្នកមិនដំណើរការផងដែរ (encephalopathy ជំងឺរលាកខួរក្បាល)
- ខ្សោយតម្រងនោម
- ងាយហូរឈាម និងងាយជាំ
- រមាស់ខ្លាំង
- ការបាត់បង់សាច់ដុំ
- មានបញ្ហាជាមួយការចងចាំ និងការផ្តោតអារម្មណ៍
- ឡើងសរសៃវ៉ែនដូចពីងពាងនៅលើស្បែក
- ក្អួតឈាមដោយសារការហូរឈាមនៅក្នុងបំពង់អាហារផ្នែកខាងក្រោម (esophageal varices ការប្រែប្រួលនៃបំពង់អាហារ)
- ស្រកទម្ងន់
កត្តាហានិភ័យនៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C
CDC (Centers of Disease Control and Prevention មជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងនិងបង្ការជំងឺ) ណែនាំឱ្យធ្វើតេស្ត
រកជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ប្រសិនបើលោកអ្នក៖
- ទទួលឈាមពីម្ចាស់ជំនួយដែលមានជំងឺ
- ធ្លាប់ចាក់ថ្នាំញៀន ឬហិតថ្នាំញៀន
- មានការបញ្ចូលឈាម ឬប្តូរសរីរាង្គមុនខែកក្កដាឆ្នាំ ១៩៩២
- ទទួលផលិតផលឈាម ប្រើសម្រាប់ព្យាបាលបញ្ហាឈាមកកមុនឆ្នាំ ១៩៨៧
- បានធ្វើការលាងឈាមតម្រងនោមរយៈពេលយូរ
- មានផ្ទុកមេរោគ HIV
- កើតពីម្តាយដែលមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C
- មានរោគសញ្ញាជំងឺថ្លើម
- សាក់រូប ឬចោះស្បែកដោយប្រើឧបករណ៍មិនស្អាត
- នៅ ឬធ្លាប់នៅក្នុងគុក
យល់កាន់តែច្បាស់អំពីកត្តាហានិភ័យនៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ។
ការធ្វើតេស្ត និងការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C
វេជ្ជបណ្ឌិតនឹងចាប់ផ្តើមពិនិត្យឈាមរបស់លោកអ្នកសម្រាប់៖
អង្គបដិប្រាណប្រឆាំងនឹងវីរុសរលាកថ្លើមប្រភេទ C (Anti-HCV antibodies)៖ ទាំងនេះគឺជាប្រូតេអ៊ីនដែលរាងកាយរបស់លោកអ្នកបង្កើត នៅពេលដែលវីរុស hep C ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងឈាមរបស់លោកអ្នក។ ជាធម្មតា ពួកគេបង្ហាញខ្លួនប្រហែល ១២សប្តាហ៍បន្ទាប់ពីការឆ្លង។
- ជាធម្មតាវាត្រូវចំណាយពេលពីរបីថ្ងៃទៅមួយសប្តាហ៍ ដើម្បីទទួលបានលទ្ធផល ទោះបីជាការធ្វើតេស្តដែលមានល្បឿនលឿនមាននៅកន្លែងខ្លះក៏ដោយ។
- លទ្ធផលអាចជា៖
- មិនសកម្ម ឬអវិជ្ជមាន៖
- នេះអាចមានន័យថាលោកអ្នកមិនមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ទេ។
- ប្រសិនបើលោកអ្នកត្រូវបានចម្លងក្នុងរយៈពេល ៦ ខែចុងក្រោយ លោកអ្នកនឹងត្រូវធ្វើតេស្តម្តងទៀត។
- សកម្ម ឬវិជ្ជមាន៖
- នោះមានន័យថាលោកអ្នកមានអង្គបដិប្រាណ hep C ហើយលោកអ្នកបានឆ្លងមេរោគនៅពេលណាមួយ។
- លោកអ្នកត្រូវការការធ្វើតេស្តមួយទៀតដើម្បីឱ្យប្រាកដ។
ប្រសិនបើការធ្វើតេស្តអង្គបដិបប្រាណរបស់លោកអ្នកវិជ្ជមាន លោកអ្នកនឹងទទួលបានការធ្វើតេស្តខាងក្រោមនេះ៖
- HCV RNA៖ វាវាស់ចំនួនមេរោគ RNA (genetic material from the hepatitis virus សារធាតុហ្សែនពីវីរុស រលាកថ្លើម) ភាគល្អិតនៅក្នុងឈាមរបស់លោកអ្នក។ ជាធម្មតា ពួកវាបង្ហាញខ្លួនក្នុងរយៈពេល ១ ទៅ ២ សប្តាហ៍បន្ទាប់ពីលោកអ្នកបានឆ្លង។ លទ្ធផលអាចជា៖
- អវិជ្ជមាន៖ លោកអ្នកមិនមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ទេ។
- វិជ្ជមាន៖ បច្ចុប្បន្ននេះ លោកអ្នកមានជំងឺលាកថ្លើមប្រភេទ C ។
- ការធ្វើតេស្តមុខងារថ្លើម៖ ពួកគេវាស់ប្រូតេអ៊ីន និងកំរិតអង់ស៊ីម ដែលជាធម្មតាកើនឡើងពី ៧ ទៅ ៨ សប្តាហ៍បន្ទាប់ពីអ្នកលោកឆ្លង។ នៅពេលថ្លើមរបស់លោកអ្នកខូច អង់ស៊ីមលេចចេញទៅក្នុងចរន្តឈាមរបស់លោកអ្នក។ ប៉ុន្តែលោកអ្នកអាចមានកម្រិតអង់ស៊ីមធម្មតា ហើយនៅតែមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ។ សូមសិក្សាពីមូលហេតុដែលលោកអ្នកគួរតែធ្វើតេស្តរកមើលជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ។
ការព្យាបាលនិងការប្រើថ្នាំសម្រាប់ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ Cរ
ប្រសិនបើលោកអ្នកមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ស្រួចស្រាវ វាមិនមានការព្យាបាលដែលត្រូវបានណែនាំទេ។ ប្រសិនបើជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C របស់លោកអ្នកប្រែទៅជាការឆ្លងជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C រ៉ាំរ៉ៃ វាមានថ្នាំជាច្រើនដែលអាចប្រើបាន៖
ថ្នាំ Interferon, peginterferon និង ribavirin ធ្លាប់ជាថ្នាំព្យាបាលជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ដ៏សំខាន់។ ពួកវាអាចមានផលប៉ះពាល់ដូចជា ការអស់កម្លាំង មានរោគសញ្ញាដូចជាជំងឺផ្តាសាយ ភាពស្លេកស្លាំង កន្ទួលលើស្បែក ការថប់អារម្មណ៍បន្តិចបន្តួច ការធ្លាក់ទឹកចិត្ត ចង្អោរ និងរាក។
ប៉ុន្តែការព្យាបាលជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C បានផ្លាស់ប្តូរច្រើនក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ។ ឥឡូវនេះ លោកអ្នកទំនងជាទទួលបានថ្នាំមួយក្នុងចំណោមថ្នាំទាំងនេះ៖
- Daclatasvir (Daklinza) ៖ លោកអ្នកនឹងលេបថ្នាំនេះ ម្តង ១ គ្រាប់ក្នុងមួយថ្ងៃរួមជាមួយ sofosbuvir រយៈពេល ១២ សប្តាហ៍។
- Sofosbuvir-velpatasvir (Epclusa) ៖ ថ្នាំគ្រាប់ដែលលោកអ្នកប្រើរយៈពេល ១២ សប្តាហ៍ប្រចាំថ្ងៃនេះ គួរតែព្យាបាលជំងឺរបស់លោកអ្នកបាន។
- Ledipasvir-sofosbuvir (Harvoni) ៖ ថ្នាំគ្រាប់ ១ ដងក្នុងមួយថ្ងៃប្រភេទនេះ អាចព្យាបាលជំងឺមនុស្សភាគច្រើនបានក្នុងរយៈពេល ៨ - ១២ សប្តាហ៍។
- Glecaprevir និង pibrentasvir (Mavyret) ៖ ថ្នាំគ្រាប់ប្រចាំថ្ងៃប្រភេទនេះផ្តល់នូវការព្យាបាលរយៈពេលខ្លីជាង ៨ សប្តាហ៍ សម្រាប់អ្នកជំងឺពេញវ័យដែលមាន HCV គ្រប់ប្រភេទ ដែលមិនមានជំងឺក្រិនថ្លើម និងអ្នកដែលមិនដែលត្រូវបានព្យាបាល។ ការព្យាបាលមានរយៈពេលយូរជាងនេះ សម្រាប់អ្នកដែលស្ថិតក្នុងជំងឺដំណាក់កាលផ្សេង។ កម្រិតប្រើសម្រាប់ថ្នាំនេះគឺ ៣ គ្រាប់ក្នុងមួយថ្ងៃ។
- Ribavirin (Copegus, Moderiba, Rebetol, Ribasphere, Virazole) ៖ វាមានជាថ្នាំគ្រាប់សំប៉ែត ថ្នាំគ្រាប់ទ្រវែង ឬថ្នាំទឹក។ លោកអ្នកហូបវាជាមួយអាហារពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ ពេលព្រឹក និងពេលល្ងាច រយៈពេលពី ២៤ ទៅ ៤៨ សប្តាហ៍ឬយូរជាងនេះ។
- Sofosbuvir (Sovaldi) ជាមួយ interferon និង ribavirin ៖ សូមហូបថ្នាំនេះក្នុងពេលតែមួយជារៀងរាល់ថ្ងៃជាមួយអាហារ។ លោកអ្នកត្រូវហូបវាទៅជាមួយថ្នាំ ribavirin និង / ឬ interferon ហើយលោកអ្នកប្រហែលជាត្រូវប្រើវារយៈពេល ១២ ទៅ ២៤ សប្តាហ៍។
- Ombitasvir-paritaprevir- ritonavir (Technivie) ៖ លោកអ្នកប្រហែលជាត្រូវលេបថ្នាំនេះជាមួយនឹង ថ្នាំ ribavirin ។
- Ombitasvir-paritaprevir-dasabuvir-ritonavir (Viekira Pack) ៖ ការព្យាបាលនេះគឺជាការផ្សំថ្នាំបញ្ចូលចូលគ្នា៖ លោកអ្នកត្រូវលេបថ្នាំក្នុងមួយថ្ងៃ ១ ដង ហើយក្នុង ១ ដង ២ គ្រាប់ និងមួយគ្រាប់ទៀត (ថ្នាំ១ប្រភេទទៀត) ដែលលោកអ្នកនឹងត្រូវលេបពីរដងក្នុង១ថ្ងៃ ហើយក្នុង ១ ដង ១ គ្រាប់ជាមួយអាហារ។ លោកអ្នកនឹងលេបពួកវារយៈពេល ១២ ទៅ ២៤ សប្តាហ៍។
- Sofosbuvir-velpatasvir-voxilaprevir (Vosevi) ៖ ការរួមបញ្ចូលថ្នាំចូលគ្នានេះ ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យព្យាបាលមនុស្សពេញវ័យដែលមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C រ៉ាំរ៉ៃ {មានឬមិនមានជម្ងឺក្រិនថ្លើម (ដំណាក់កាលនៃជំងឺដែលមិនមានរោគសញ្ញា) } ដែលបានទទួលការព្យាបាលជាក់លាក់។
- Elbasvir-grazoprevir (Zepatier) ៖ ថ្នាំគ្រាប់ ១ ដងក្នុងមួយថ្ងៃប្រភេទនេះបានព្យាបាលជំងឺបាន ៩៧% នៃអ្នកដែលបានព្យាបាល។
តើថ្នាំព្យាបាលជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C មានផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?
ផលប៉ះពាល់ទូទៅបំផុតនៃថ្នាំជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C គឺអាស្រ័យលើប្រភេទថ្នាំ ហើយជាញឹកញាប់រួមមាន៖
- មានរោគសញ្ញាដូចជាផ្តាសាយ
- អស់កម្លាំង
- ជ្រុះសក់
- ឈឺក្បាល
- សម្ពាធឈាមទាប
- មានបញ្ហាក្នុងការគិត
- ភ័យ
- ជំងឺធ្លាក់ទឹកចិត្ត
តើជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C មានផលវិបាកអ្វីខ្លះ?
ប្រហែលជា ៧៥% ទៅ ៨៥% នៃមនុស្សដែលមានជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C បានឆ្លងជំងឺជាយូរមកហើយ (ត្រូវបានគេហៅថាជាជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C រ៉ាំរ៉ៃ)។ ប្រសិនបើជំងឺនេះមិនត្រូវបានព្យាបាលទេ វាអាចនាំឱ្យមាន៖
- ជំងឺក្រិនថ្លើម ឬជំងឺសម្លាកថ្លើម
- ជំងឺមហារីកថ្លើម
- ជំងឺខ្សោយថ្លើម
តើលោកអ្នកអាចការពារការឆ្លងជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C បានទេ?
វាមិនមានវ៉ាក់សាំងដើម្បីការពារជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ Cទេ។ ដើម្បីជៀសវាងការឆ្លងវីរុស លោកអ្នកត្រូវ៖
- ប្រើស្រោមអនាម័យរាល់ពេលរួមភេទ។
- កុំចែករំលែករបស់របរផ្ទាល់ខ្លួនដូចជាឡាម។
- កុំចែករំលែកម្ជុល សឺរុំាង ឬឧបករណ៍ផ្សេងទៀតនៅពេលចាក់ថ្នាំ។
- សូមប្រយ័ត្នប្រយែង ប្រសិនបើលោកអ្នកសាក់រូប ឬចោះរាងកាយ ឬកាត់ក្រចក។ គ្រឿងបរិក្ខាដែលត្រូវប្រើអាចមានឈាមរបស់អ្នកដទៃនៅលើវា។
សូមស្វែងយល់បន្ថែមអំពីវិធីការពារជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ។
តើជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C អាចព្យាបាលបានទេ?
គោលដៅនៃថ្នាំប្រឆាំងវីរុសគឺជាលក្ខខណ្ឌមួយដែលគេហៅថាការឆ្លើយតបនឹងវីរុសប្រកបដោយចីរភាព។ ប្រសិនបើការធ្វើតេស្តឈាមរបស់លោកអ្នកអវិជ្ជមានចំពោះវីរុសក្នុងរយៈពេល ៣ ខែបន្ទាប់ពីលោកអ្នកបានបញ្ចប់ការព្យាបាល លោកអ្នកត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសះស្បើយហើយ។
