លក្ខខណ្ឌ
សំណួរសួរញឹកញាប់អំពីជំងឺលើសឈាម
ខាងនេះគឺជាចម្លើយចំពោះសំណួរដែលលោកអ្នកតែងសួរជាញឹកញាប់អំពីជំងឺសម្ពាធឈាមខ្ពស់ ឬលើសឈាម។
១. តើអ្វីបណ្តាលឱ្យមានលើសឈាម?
ខណៈដែលមូលហេតុនៃជំងឺលើសឈាមនៅតែរកមិនទាន់ឃើញ ដូច្នេះភាពអសកម្មនៃរាងកាយ, របបអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់, ធាត់, អាយុច្រើន និងតំណពូជ ទាំងអស់នេះអាចរួមចំណែកដល់ការបណ្តាលឱ្យកើតជំងឺលើសឈាម។
២. តើអ្វីទៅជាសម្ពាធឈាមស៊ីស្តូលីក និងឌីយ៉ាស្តូលីក?
សម្ពាធឈាមត្រូវបានវាស់ជា មីលីម៉ែត្របារ៉ត (mmHg) និងសរសេរ សម្ពាធស៊ីស្តូលីក (Systolic) ដែលជាកម្លាំងនៃឈាមប្រឆាំងនឹងជញ្ជាំងសរសៃឈាមនៅពេលដែលបេះដូងរបស់លោកអ្នកលោត នៅពីលើ សម្ពាធឈាមឌីស្យូម (Diastolic) ដែលសម្ពាធឈាមចន្លោះចង្វាក់បេះដូងលោក។ ឧទាហរណ៍ តួលេខសម្ពាធឈាមសរសេរជា ១២០/៨០ មីលីក្រាមបារ៉ត ឬ “១២០ លើ ៨០” ។ សម្ពាធស៊ីស្តូលីកគឺ ១២០ និង សម្ពាធឌីយ៉ាស្តូលីកគឺ ៨០ ។
៣. តើអ្វីជាសម្ពាធឈាមធម្មតា (Normal Blood Pressure)?
គណៈកម្មាធិការជាតិចម្រុះស្តីពីការការពារ ការរកឃើញ ការវាយតម្លៃ និងការព្យាបាលជំងឺលើសឈាម (The Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Pressure) បានចាត់ថ្នាក់វាស់សម្ពាធឈាមជាច្រើនប្រភេទ៖
- សម្ពាធឈាមធម្មតា គឺសម្ពាធស៊ីស្តូលីក តិចជាង ១២០ និងសម្ពាឌីយ៉ាស្តូលីក តិចជាង ៨០ មីលីម៉ែត្របារ៉ត។
- សម្ពាធឈាមរាងខ្ពស់ គឺជាសម្ពាធស៊ីស្តូលីក ១២០ ទៅ ១២៩ និងសម្ពាធឌីយ៉ាស្តូលីក តិចជាង ៨០ មីលីម៉ែត្របារ៉ត។
- ជំងឺលើសឈាមដំណាក់កាលទី ១ គឺមានសម្ពាធស៊ីស្តូលីក ១៣០ ទៅ ១៣៩ ឬសម្ពាធឌីយ៉ាស្តូលីក ៨០ ទៅ ៨៩ មីលីម៉ែត្របារ៉ត។
- ជំងឺលើសឈាមដំណាក់កាលទី ២ គឺមានសម្ពាធស៊ីស្តូលីក ១៤០ ឬខ្ពស់ជាង ឬមានសម្ពាធឌីយ៉ាស្តូលីក ៩០ ឬខ្ពស់ជាងនេះ។
4.តើបញ្ហាសុខភាពអ្វីខ្លះដែលទាក់ទងនឹងជំងឺលើសឈាម?
ស្ថានភាពសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរដែលមានសក្តានុពល និងផ្សារភ្ជាប់នឹងជំងឺលើសឈាម រួមមាន៖
- ជំងឺក្រិនសរសៃឈាម (Atherosclerosis)៖ ជាជំងឺនៃសរសៃឈាមក្រហម ដែលបណ្តាលមកពីការកកើតនៃកំណ (plaque) ឬសារធាតុខ្លាញ់ (fatty material) នៅលើជញ្ជាំងផ្នែកខាងក្នុងនៃសរសៃឈាម (blood vessel)។ ជំងឺលើសឈាមបណ្តាលមកកំណកំណើតខាងលើនេះ ដោយបន្ថែមសម្ពាធ និងកម្លាំងទៅលើជញ្ជាំងសរសៃឈាម។
- ជំងឺបេះដូង (Heart Disease) ៖ ជំងឺខ្សោយបេះដូង (បេះដូងគ្មានកម្លាំងក្នុងការសប់ឈាមឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់), ជំងឺបេះដូងដោយកង្វះការផ្តល់ឈាមទៅចិញ្ចឹមផ្នែកណាមួយនៃរាងកាយ (Ischemic Heart Disease) (ជាលិកាបេះដូងមិនទទួលបានឈាម និងអុកស៊ីសែនគ្រប់គ្រាន់) និងជំងឺ Hypertensive Hypertrophic Cardiomyopathy (សាច់ដុំបេះដូងក្រាស់ និងដំណើរការមិនប្រក្រតី) ទាំងនេះសុទ្ធតែទាក់ទងនឹងជំងឺលើសឈាម។
- ជំងឺតម្រងនោម (Kidney Disease) ៖ ជំងឺលើសឈាមអាចធ្វើឱ្យខូចសរសៃឈាម និងចម្រោះក្នុងតម្រងនោម ធ្វើឱ្យតម្រងនោមមិនអាចបញ្ចេញកាកសំណល់បានត្រឹមត្រូវ។ ជំងឺតម្រងនោមក៏អាចបណ្តាលឱ្យឡើងសម្ពាធឈាមខ្ពស់ផងដែរ នៅពេលដែលរាងកាយមិនអាចបញ្ចេញចោលនូវបរិមាណអេឡិចត្រូលីត electrolyte (រួមទាំងសូដ្យូម) ដែលកំណត់។
- ជំងឺដាច់សរសៃឈាម (Stroke)៖ ជំងឺលើសឈាមអាចបណ្តាលឱ្យកើតជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល ក៏ដូចជាបណ្តាលឱ្យកើតជំងឺក្រិនសរសៃឈាម (Atherosclerosis) (ដែលអាចបណ្តាលឱ្យស្ទះ (blockage) និងឬ កកឈាម (clot)) ឬធ្វើឱ្យជញ្ជាំងសរសៃឈាមចុះខ្សោយនិ ងបណ្តាលឱ្យវាដាច់។
- ជំងឺភ្នែក (Eye Disease) ៖ ជំងឺលើសឈាមអាចធ្វើឱ្យខូចខាតដល់សរសៃឈាមតូចៗក្នុងរេទីនភ្នែក (Retina)។
៥. តើធ្វើម៉េចទើបដឹងថាកើតជំងឺលើសឈាម?
ជំងឺលើសឈាមច្រើនតែមិនបង្ហាញអាការជំងឺអ្វីឡើយ ដូច្នេះអ្នកគ្មានអារម្មណ៍ថាមានជំងឺឡើយ។ ហេតុដូច្នេះ ជំងឺលើសឈាមជាធម្មតាត្រូវបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យដោយអ្នកជំនាញថែទាំសុខភាព ក្នុងអំឡុងពេលពិនិត្យសុខភាពជាប្រចាំ។ ប្រសិនបើលោកអ្នកមានសាច់ញាតិជិតស្និទ្ធដែលមានជំងឺលើសឈាម ឬកត្តាហានិភ័យផ្សេងៗលោកអ្នកចាំបាច់ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់លើសម្ពាធឈាមរបស់លោកអ្នក។
ប្រសិនបើសម្ពាធឈាមរបស់លោកអ្នកឡើងខ្ពស់ខ្លាំង លោកអ្នកអាចឈឺក្បាលខ្លាំង ឈឺទ្រូង ពិបាកដកដង្ហើមឬគ្មានភាពអត់ធ្មត់ក្នុងពេលហាត់ប្រាណ។ ប្រសិនបើលោកអ្នកមានអាការទាំងនេះ សូមទៅពិនិត្យជាបន្ទាន់។
៦. តើការព្យាបាលជំងឺលើសឈាមមានអ្វីខ្លះ?
ការព្យាបាលជំងឺលើសឈាមជាធម្មតាទាក់ទងនឹងការផ្លាស់ប្តូររបៀបរស់នៅ ហើយបើចាំបាច់ គឺត្រូវព្យាបាលដោយថ្នាំ។
ការផ្លាស់ប្តូររបៀបរស់នៅសម្រាប់អ្នកជំងឺលើសឈាមរួមមាន៖
- សម្រកទំងន់
- ឈប់ជក់បារី
- ទទួលទានរបបអាហារដែលមានសុខភាពល្អ ដូចជារបបអាហារដើម្បីបញ្ឈប់ការលើសឈាម (DASH Diet) ដែលប្រើផ្លែឈើ បន្លែ អាហារសម្បូរប្រូតេអ៊ីន (lean protein) និងគ្រប់គ្រាប់ធញ្ញជាតិ ព្រមទាំងមានបរិមាណអំបិល និងខ្លាញ់តិច។
- កាត់បន្ថយបរិមាណអំបិលក្នុងរបបអាហាររបស់លោកអ្នក
- ហាត់ប្រាណអារូប៊ីក (aerobic) ទៀងទាត់ (ដូចជាការដើរលឿនជាដើម)
- កំណត់ការទទួលទានគ្រឿងស្រវឹង
- ស្វែងរកការព្យាបាលសម្រាប់ជំងឺពិបាកដង្ហើមក្នុងពេលគេង (Sleep Apnea)
ថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាមដែលត្រូវបានគេនិយមប្រើជាទូទៅមានដូចជាថ្នាំ ACE inhibitors, angiotensin receptor blockers, diuretics, beta-blockers, calcium channel blockers និង alpha-blockers (alpha-adrenergic antagonists) ។
ប្រសិនបើលោកអ្នកមានអាយុលើសពី ៦០ ឆ្នាំ គោលដៅនៃការព្យាបាលជំងឺលើសឈាមគឺជាសម្ពាធស៊ីស្តូលីកចំនួន ១៥០ និងសម្ពាធឌីយ៉ាស្តូលីក ៩០។ សម្រាប់លោកអ្នកដែលមានអាយុក្រោម ៦០ ឆ្នាំ គោលដៅនៃការព្យាបាលគឺ ១៤០/៩០។ ចំពោះលោកអ្នកដែលមានអាយុលើសពី ៦៥ ឆ្នាំ គោលដៅព្យបាលគឺតិចជាង ១៣០/៨៥ ។
៧. តើថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាមមានផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?
ជាការពិតណាស់ ថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាមក៏មានផលប៉ះពាល់ដែរ។ ក្នុងចំណោមនោះ ផលប៉ះពាល់ទូទៅនៃការប្រើថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាមមានដូចខាងក្រោមៈ
- Diuretics ៖ ឈឺក្បាល, ខ្សោយ, កម្រិតប៉ូតាស្យូមក្នុងឈាមទាប
- ACE inhibitors ៖ ក្អកស្ងួត និងរ៉ាំរ៉ៃ, ឈឺក្បាល, រាក, កម្រិតប៉ូតាស្យូមក្នុងឈាមខ្ពស់
- Angiotensin receptor blockers ៖ អស់កម្លាំង, វិលមុខឬដួលសន្លប់, រាក, ស្ទះដង្ហើម (congestion) កម្រិតប៉ូតាស្យូមក្នុងឈាមខ្ពស់។
- Calcium channel blockers ៖ វិលមុខ, បញ្ហាចង្វាក់បេះដូង, ហើម-កជើង, ទល់លាមក
- Beta-blockers ៖ វិលមុខឬងងឹតមុខ (lightheadness), សមត្ថភាពផ្លូវភេទថយចុះ, ងងុយ, អស់កម្លាំង, ចង្វាក់បេះដូងទាប
- Alpha-blockers ៖ វិលមុខ, ឈឺក្បាល, ចង្វាក់បេះដូងលោតញាប់, ចង់ក្អួត, ខ្សោយ, ឡើងទម្ងន់
៨. តើរបបអាហារប្រភេទណាដែលគួរអនុវត្ត ប្រសិនបើកើតជំងឺលើសឈាម?
របបអាហារដែលមានសុខភាពល្អដូចជារបបអាហារ DASH (វិធីសាស្រ្តនៃរបបអាហារដើម្បីបញ្ឈប់ការលើសឈាម – Dietary Approaches to Stop Hypertension) មានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការជួយបន្ថយសម្ពាធឈាមខ្ពស់។ របបអាហារ DASH គឺឱ្យលោកអ្នកបរិភោគអាហារប្រចាំថ្ងៃ ពីក្រុមអាហារផ្សេងៗគ្នា រួមមានផ្លែឈើបន្លែនិងគ្រប់គ្រាប់ធញ្ញជាតិ ក្នុងចំនួនជាក់លាក់។
ចំណុចទាំងប៉ុន្មានខាងក្រោមនេះក៏អាចជួយលោកអ្នកផងដែរ៖
- បរិភោគឱ្យបានច្រើននូវផ្លែឈើ បន្លែ និងអាហារធ្វើពីទឹកដោះមានជាតិខ្លាញ់តិច ឱ្យបានច្រើន
- បរិភោគឱ្យតិចនូវអាហារដែលសម្បូរខ្លាញ់ឆ្អែត (saturated fat) និងកូឡេស្តេរ៉ូល (cholesterol) ដូចជាអាហារចៀនជាដើម
- បរិភោគឱ្យបានច្រើននូវផលិតផលគ្រាប់ធញ្ញជាតិគ្រប់យ៉ាង ត្រី បសុបក្សី និងគ្រាប់ផ្លែឈើ
- បរិភោគឱ្យតិចនូវសាច់ក្រហម និងបង្អែម
- បរិភោគអាហារដែលមានជាតិម៉ាញ៉េស្យូម ប៉ូតាស្យូម និងកាល់ស្យូមខ្ពស់
- បរិភោគអាហារដែលមានជាតិសូដ្យូមតិច
៩. តើពេលណាគួរទាក់ទងទៅវេជ្ជបណ្ឌិតអំពីជំងឺលើសឈាម?
ប្រសិនបើលោកអ្នកបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យថាមានជំងឺលើសឈាម ដូច្នេះលោកអ្នកចាំបាច់ត្រូវទៅជួបគ្រូពេទ្យជាប្រចាំ។ គាត់អាចឆ្លើយសំណួររបស់លោកអ្នកក្នុងអំឡុងពេលជួបនោះ។
ប៉ុន្តែមានពេលខ្លះដែលលោកអ្នកប្រហែលជាត្រូវទៅជួបគ្រូពេទ្យ ឧទាហរណ៍ ៖
- ក្នុងករណីជំងឺលោកអ្នកមើលទៅមិនបានធូរស្រាលក្រោយលេបថ្នាំដែលគ្រូពេទ្យចេញវេជ្ជបញ្ជា ហើយសម្ពាធឈាមលោកអ្នកនៅតែខ្ពស់។
- ក្នុងករណីលោកអ្នកកំពុងមានផលប៉ះពាល់ដោយសារថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាម។ ប្រសិនបើមានរឿងនេះកើតឡើង គ្រូពេទ្យប្រហែលជាអាចកែបរិមាណថ្នាំ ឬចេញវេជ្ជបញ្ជាថ្នាំផ្សេងទៀតឱ្យលោកអ្នក។
១០. តើមានថ្នាំដែលបណ្តាលឱ្យលើសឈាមឬទេ?
ថ្នាំមួយចំនួនដែលលោកអ្នកប្រើសម្រាប់ស្ថានភាពជំងឺផ្សេងៗរបស់លោកអ្នកអាចបង្កើនសម្ពាធឈាម។ ថ្នាំទាំងនោះរួមមាន amphetamines, methylphenidate (Concerta, Metadate, Methylin, Ritalin), corticosteroids, ថ្នាំអ័រម៉ូន hormones (បូករួមទាំងថ្នាំគ្រាប់ពន្យារកំណើត), ថ្នាំព្យាបាលជំងឺប្រកាំង (certain migraine medications), cyclosporine និង erythropoietin។
មិនខុសគ្នាទេ ថ្នាំដែលគ្មានវេជ្ជបញ្ជាជាច្រើនដែលមានផ្ទុក pseudoephedrine និង ephedrine (ឧទាហរណ៍ថ្នាំអាលែកហ្ស៊ី និងផ្តាសាយ, និងថ្នាំបំបាត់ចំណង់អាហារ appetite suppressants) ក៏ជាថ្នាំដែលអាចបង្កើនសម្ពាធឈាមដែរ។
មិនថាយ៉ាងណា សូមលោកអ្នកកុំបញ្ឈប់ការលេបថ្នាំដែលមានវេជ្ជបញ្ជា ដោយមិនចាំបានពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យ បូករួមទាំងថ្នាំព្យាបាលជំងឺលើសឈាមផងដែរ ។
Translate by Chakriya Phou
