លក្ខខណ្ឌ
តើជំងឺពុកឆ្អឹង (Osteoporosis) គឺជាអ្វី? អ្វីដែលលោកអ្នកត្រូវយល់ដឹង
ជំងឺពុកឆ្អឹង (Osteoporosis) គឺជាជំងឺមួយដែលធ្វើឱ្យឆ្អឹងកាន់តែស្ដើង និងងាយបាក់។ ការបាក់ឆ្អឹងទាំងនេះអាចបណ្តាលឱ្យមានបញ្ហាសុខភាពផ្សេងៗគ្នា ដូចជាការឈឺចាប់, ខ្នងកោង, ឬមានបញ្ហាក្នុងការធ្វើចលនា។
មនុស្សជាច្រើនបាត់បង់ឆ្អឹងបន្តិចម្តងៗ ក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ វាមិនបញ្ចេញអាការជំងឺណាមួយ ដែលប្រាប់លោកអ្នកថា លោកអ្នកជិតកើតជំងឺនេះទេ។ ប៉ុន្តែលោកអ្នកអាចព្យាបាលជំងឺពុកឆ្អឹងនេះបានជាមួយនឹងថ្នាំ និងជម្រើសនៃរបៀបរស់នៅដែលមានសុខភាពល្អ។ ប្រសិនបើលោកអ្នកអនុវត្តទម្លាប់ល្អ ៗទាំងនោះ ជាផ្នែកមួយនៃជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់លោកអ្នកតាំងពីដំបូង លោកអ្នកអាចការពារមិនឱ្យបាត់បង់ឆ្អឹង និងបន្ថយឱកាសបាក់ឆ្អឹង។
តើអ្វីបណ្តាលឱ្យមានជំងឺពុកឆ្អឹង?
យើងមិនដឹងពីមូលហេតុដែលបណ្តាលឱ្យមានស្ថានភាពនេះកើតឡើងទេ ប៉ុន្តែយើងអាចដឹងថាតើវារីកចម្រើនក្នុងមួយជីវិតរបស់មនុស្សម្នាក់ដូចម្តេច។
ជានិច្ចជាកាលរាងកាយរបស់លោកអ្នកបែកបាក់ឆ្អឹងចាស់ រួចបង្កើតឆ្អឹងឡើងវិញ។ ដំណើរការនេះត្រូវបានគេហៅថា ការផ្លាស់ប្តូរឬជំនួសឆ្អឹងថ្មី
(Remodeling)។ នៅពេលលោកអ្នកធំឡើង រាងកាយរបស់លោកអ្នកបង្កើតឆ្អឹងច្រើនជាងចំនួនឆ្អឹងដែលដកចេញ។ ក្នុងវ័យកុមារភាព ឆ្អឹងរបស់លោកអ្នកកាន់តែធំ និងរឹងមាំ។ ម៉ាសឆ្អឹងឡើងដល់កម្រិត (peak bone mass) កើតនៅពេលលោកអ្នកមានឆ្អឹងច្រើនបំផុត ដែលជាធម្មតានៅដើម និងពាក់កណ្តាលវ័យ ៣០ ឆ្នាំ។
នៅអាយុដ៏ជាក់លាក់មួយ ដំណើរកែលម្អឆ្អឹងបានផ្លាស់ប្តូរ។ ឆ្អឹងថ្មីដែលកើតឡើងស្ថិតក្នុងអត្រាទាបជាង។ ការធ្លាក់ចុះនេះនាំឱ្យមានការថយចុះចំនួនឆ្អឹងដែលលោកអ្នកមាន។
នៅពេលការបាត់បង់ឆ្អឹងកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ លោកអ្នកនឹងមានជំងឺពុកឆ្អឹង។
អាការជំងឺពុកឆ្អឹង
ជំងឺពុកឆ្អឹង ជាធម្មតា មិនបង្ហាញអាការអ្វីឡើយ។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីឈឺច្រើនឆ្នាំ លោកអ្នកអាចសម្គាល់ឃើញសញ្ញាដូចជាឈឺខ្នង, បាត់បង់កម្ពស់, អង្គុយឬឈរកោង។ ចំពោះមនុស្សមួយចំនួន សញ្ញាដំបូងដែលពួកគេមាន គឺការបាក់ឆ្អឹង ដែលជាទូទៅ បាក់ឆ្អឹងខ្នង ឬត្រគាក។
ប្រសិនបើជំងឺពុកឆ្អឹងក្លាយទៅជាធ្ងន់ធ្ងរ នោះការអង្គុយ, ឈរ, ក្អកឬសូមី្បតែឱប ដែលដាក់សម្ពាធលើឆ្អឹង អាចបណ្តាលឱ្យមានការបាក់ឆ្អឹង។ បន្ទាប់ពីការបាក់ឆ្អឹងដំបូងនេះ លោកអ្នកនឹងមានបាក់ឆ្អឹងកាន់តែច្រើន។
សម្រាប់មនុស្សមួយចំនួន ការឈឺចាប់ពីការបាក់ឆ្អឹងអាចនឹងធូរស្រាលនៅពេលដែលឆ្អឹងជាសះស្បើយ។ ប៉ុន្តែអ្នកផ្សេងទៀតនឹងមានការឈឺចាប់យូរអង្វែង។ លោកអ្នកអាចមានអារម្មណ៍ថាឆ្អឹងលោកអ្នករឹង ហើយមានបញ្ហាក្នុងការធ្វើចលនា។
តើខ្ញុំនឹងមានជំងឺពុកឆ្អឹងទេ?
កត្តាដែលបង្កើនឱកាសរបស់លោកអ្នកក្នុងការកើតជំងឺពុកឆ្អឹង រួមមាន ៖
- ប្រវត្តិគ្រួសារ ៖ ជំងឺពុកឆ្អឹងហាក់ដូចជាកើតមាននៅក្នុងគ្រួសារ។ ប្រសិនបើម្តាយរបស់លោកអ្នកបាក់ឆ្អឹងត្រគាកឬឆ្អឹងខ្នង នោះលោកអ្នកអាចនឹងងាយកើតជំងឺនេះ។
- ភេទ ៖ ស្ត្រីងាយនឹងកើតជំងឺពុកឆ្អឹងច្រើនជាងបុរស ៤ ដង។
- អាយុ ៖ នរណាក៏អាចកើតជំងឺពុកឆ្អឹងនេះដែរ តែឱកាសកើតជំងឺនឹងកើនទៅតាមអាយុ។ ស្ត្រីដែលមានអាយុលើសពី ៥០ ឆ្នាំងាយនឹងកើតជំងឺនេះ។ អ្នកមានអាយុកាន់តែច្រើន កាន់តែប្រឈមនឹងការបាក់ឆ្អឹង។
- រចនាសម្ព័ន្ធឆ្អឹង និងទម្ងន់រាងកាយ ៖ ស្ត្រីមានរូបរាងតូច និងស្តើងមានឱកាសខ្ពស់ក្នុងការកើតជំងឺនេះ។ ចំពោះស្ត្រី ការស្រកទម្ងន់ បន្ទាប់ពីអាយុ ៥០ ឆ្នាំ ហាក់ដូចជាបង្កើនឱកាសនៃការបាក់ឆ្អឹងត្រគាក ខណៈដែលការឡើងទម្ងន់ទៅជាកាត់បន្ថយការបាក់ទៅវិញ។ បុរសដែលមានឆ្អឹងតូច និងស្តើងមានឱកាសខ្ពស់ក្នុងការទទួលជំងឺពុកឆ្អឹង ជាងបុរសដែលមានរាងធំ និងទម្ងន់ខ្លួនធ្ងន់។
- ប្រវត្តិនៃការបាក់ឆ្អឹង ៖ បើលោកអ្នកធ្លាប់បាក់ឆ្អឹងមួយ មានន័យថាលោកអ្នកនឹងមានបាក់ច្រើនជាងនេះទៀត។
- ការជក់បារី ៖ តាមការសិក្សាបង្ហាញថា អ្នកជក់បារី (ពីអតីតកាលឬក្នុងបច្ចុប្បន្ន) មានម៉ាសឆ្អឹង (Bone Mass) ទាប និងមានហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងការបាក់ឆ្អឹង។ ស្ត្រីដែលជក់បារីមានកម្រិតអ័រម៉ូន estrogen ទាបដែលជាផ្នែកសំខាន់នៃសុខភាពឆ្អឹង។
- ថ្នាំ ៖ ថ្នាំមួយចំនួនអាចធ្វើឱ្យលោកអ្នកងាយកើតជំងឺនេះ។ ថ្នាំទាំងនោះ រួមបញ្ចូលទាំងការប្រើថ្នាំ steroids (prednisone) ), thyroid drugs, anti-seizure medicine, antacids, និងថ្នាំដទៃទៀត រយៈពេលវែង ។
ជំងឺពុកឆ្អឹង និងការអស់រដូវ (Osteoporosis and Menopause)
នៅពេលអស់រដូវ កម្រិតអ័រម៉ូន estrogen របស់ស្ត្រីមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង។ នោះបានធ្វើឱ្យដំណើរជួសជុលឆ្អឹងយឺត និងធ្វើឱ្យរាងកាយបាត់បង់ឆ្អឹងកាន់តែលឿន។ រឿងនេះនឹងបន្តកើតមាន ប្រហែលជា ១០ ឆ្នាំ ក្រោយអស់រដូវ។ នៅទីបំផុត អត្រានៃការបាត់បង់ឆ្អឹងនឹងត្រលប់ទៅរកអ្វីដែលមាន ដូចមុនពេលអស់រដូវ។ ប៉ុន្តែសន្ទុះនៃការបង្កើតឆ្អឹងថ្មីមិនមែនទេ។ សភាពនេះបានធ្វើឱ្យម៉ាសឆ្អឹងរាងកាយទាំងមូលធ្លាក់ចុះ និងផ្តល់ឱ្យស្ត្រីអស់រដូវ នូវឱកាសបាក់ឆ្អឹងកាន់តែច្រើន។
ការអស់រដូវមុនអាយុ (មុនអាយុ ៤០ ឆ្នាំ) ក៏អាចបណ្តាលឱ្យមានជំងឺពុកឆ្អឹង និងបាក់ឆ្អឹងដែរ។ ដូច្នេះការមករដូវបានយូរឆ្នាំ ក្នុងពេលដែលកម្រិតអ័រម៉ូនធ្លាក់ចុះឬអវត្តមាន អាចកើតឡើងចំពោះតែស្ត្រីដែលធ្វើលំហាត់ប្រាណខ្លាំងប៉ុណ្ណោះ។
តើខ្ញុំដឹងដោយរបៀបណា ប្រសិនបើខ្ញុំមានជំងឺពុកឆ្អឹង?
ដំបូងត្រូវរកមើលថាតើលោកអ្នកអាចកើតជំងឺនេះបានយ៉ាងដូចម្តេច។ ដូច្នេះសូមទៅពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យអំពីឱកាសរបស់លោកអ្នកក្នុងការកើតជំងឺពុកឆ្អឹង និងសួរថាតើលោកអ្នកត្រូវការត្រួតពិនិត្យកំហាប់ឆ្អឹង (Bone Density Test) ឬទេ។ ការស្កេនពិនិត្យនេះប្រើជាតិវិទ្យុសកម្មចំនួនតិចតួច ដើម្បីវាស់គុណភាពឆ្អឹងរបស់លោកអ្នក។ វាជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ដើម្បីឱ្យដឹងថាលោកអ្នកមានជំងឺពុកឆ្អឹងឬទេ។
ការព្យាបាលជំងឺពុកឆ្អឹង
ការព្យាបាលជំងឺពុកឆ្អឹងជាច្រើន ធ្វើការបញ្ឈប់ការបាត់បង់ឆ្អឹង និងបន្ថយឱកាសនៃការបាក់ឆ្អឹង។ លោកអ្នកអាចចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការផ្លាស់ប្តូររបបអាហារ និងរបៀបរស់នៅរបស់លោកអ្នក ដូចជាឈប់ជក់បារី, បន្ថែមកាល់ស្យូម និងវីតាមីន D ទៅក្នុងរបបអាហារ, និងហាត់ប្រាណឱ្យបានច្រើន។ ប៉ុន្តែមនុស្សមួយចំនួនអាចត្រូវការថ្នាំដើម្បីបន្ថយការបាត់បង់ឆ្អឹងឬកសាងឆ្អឹងថ្មី ដូចជា ៖
- ថ្នាំដែលគេហៅថា bisphosphonates ដូចជា alendronate (Binosto, Fosamax), ibandronate (Boniva), risedronate (Actonel, Atelvia), និង zoledronic acid (Reclast, Zometa)
- Calcitonin (Fortical, Miacalcin)
- Raloxifene (Evista)
- Injectable teriparatide (Forteo) or PTH ដើម្បីបង្កើតឆ្អឹងដល់ស្ត្រីដែលមានឱកាសខ្ពស់ក្នុងការបាក់ឆ្អឹង
- Injectable denosumab (Prolia) ដែលអាចចាក់បានសម្រាប់ស្ត្រីដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងការបាក់ឆ្អឹង
តើខ្ញុំអាចការពារដោយរបៀបណា?
ហាត់ប្រាណ ៖ វាធ្វើឱ្យឆ្អឹង និងសាច់ដុំរឹងមាំ។ លំហាត់ប្រាណមានទម្ងន់ (Weight-bearing exercise) ដូចជាដើរ, រត់ត្រឹកៗ, លេងតេននីស, និងរាំ គឺល្អបំផុតសម្រាប់ការពារជំងឺពុកឆ្អឹង។ យ៉ាងហោចណាស់ ហាត់ឱ្យបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយសប្តាហ៍។
លើសពីនេះទៀត លំហាត់កម្លាំង និងតុល្យភាពអាចបង្កើតសាច់ដុំរឹងមាំ និងអាចជួយលោកអ្នកជៀសផុតពីការដួល។ បែបនេះនឹងកាត់បន្ថយឱកាសបាក់ឆ្អឹង។
បន្ថែមកាល់ស្យូមទៅក្នុងរបបអាហារ ៖ អ្នកជំនាញណែនាំឱ្យញ៉ាំកាល់ស្យូមឱ្យបានចំនួន ១ ០០០ មីលីក្រាមក្នុងមួយថ្ងៃ ចំពោះស្ត្រី មុនពេលអស់រដូវ និង ១ ២០០ មីលីក្រាមក្នុងមួយថ្ងៃ សម្រាប់អ្នកដែលកំពុងអស់រដូវ។
ប្រភពល្អនៃកាល់ស្យូម រួមមាន ៖
ផលិតផលទឹកដោះ និងទឹកដោះគោ
ត្រីកំប៉ុងដែលមានឆ្អឹង ដូចជាត្រីសាល់ម៉ុន និងត្រីសាឌីន
បន្លែស្លឹកពណ៌បៃតងចាស់ ដូចជាស្ពៃ (kale), ស្ពែ (collards), ខាត់ណាបៃតង (broccoli)
អាហារដែលមានជាតិកាល់ស្យូមបន្ថែម ដូចជាទឹកផ្លែក្រូច (orange juice)
លោកអ្នកអាចទទួលបានបរិមាណកាល់ស្យូម ដោយបរិភោគអាហារដែលសម្បូរជាតិកាល់ស្យូម ចំនួន ៤ ដងក្នុងមួយថ្ងៃ។
លេបថ្នាំបំប៉នបន្ថែមលើរបបអាហារ ៖ យកល្អ លោកអ្នកគួរតែយកជាតិកាល់ស្យូមតាមរយៈអាហារដែលលោកអ្នកបរិភោគ។ ប៉ុន្តែបើវាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ សូមសាកសួរគ្រូពេទ្យថាតើលោកអ្នកគួរប្រើថ្នាំគ្រាប់កាល់ស្យូមដែរឬទេ។ តាមការសិក្សាមួយចំនួនបានបង្ហាញថា ថ្នាំគ្រាប់ទាំងនេះអាចធ្វើឱ្យមនុស្សមួយចំនួនមានជំងឺគាំងបេះដូង តែទោះយ៉ាងណាយើងត្រូវការការស្រាវជ្រាវបន្ថែមទៀតដើម្បីឱ្យដឹងច្បាស់។ លោកអ្នក និងគ្រូពេទ្យគួរតែពិគ្រោះពីហានិភ័យ បន្ទាប់មកទើបសម្រេចថា អ្វីដែលល្អបំផុតសម្រាប់លោកអ្នក។
ទទួលវីតាមីន D គ្រប់គ្រាន់៖ រាងកាយរបស់លោកអ្នកត្រូវការវាដើម្បីស្រូបយកកាល់ស្យូម។លោក អ្នកអាចទទួលបាននូវវីតាមីន D ដោយចំណាយពេលឱ្យត្រូវពន្លឺព្រះអាទិត្យ ដែលជំរុញឱ្យរាងកាយលោកអ្នកបង្កើតវីតាមីន D។ ប៉ុន្តែកុំឈរហាលថ្ងៃច្រើនពេក ព្រោះវាអាចធ្វើឱ្យកើតជំងឺមហារីកស្បែក។ លោកអ្នកក៏អាចទទួលបានវីតាមីន D ពីអាហារដែរ ដូចជា ៖
- ស៊ុត
- ខ្លាញ់ត្រី ដូចជាត្រីសាល់ម៉ុន
- អាហារដែលមានវីតាមីន D បន្ថែម ដូចជាទឹកដោះគោ ឬអាហារធញ្ញជាតិ (Cereal)
- ថ្នាំបំប៉ន
មនុស្សពេញវ័យត្រូវការវីតាមីន D ពី ៦០០ ទៅ ៨០០ International Units (IU) ក្នុងមួយថ្ងៃ។
Translate by Chakriya Phou
